از سوی دیگر برای حمایت از تولید ملی و تحقق چشم‌انداز توسعه این صنعت به‌نظر می‌رسد حضور گسترده بخش خصوصی در همه عرصه‌های اقتصادی برای حمایت بیشتر از تولید داخلی ضرورتی انکارناپذیر بوده و بر این اساس باید به بخش غیردولتی برای ورود به صنعت نفت کشور بیشتر میدان داده شود. با وجود این گرچه سال گذشته به‌عنوان سال حمایت از تولید ملی نامگذاری شده بود اما این امر نه‌تنها زمینه حضور تولیدکنندگان بخش غیردولتی در حوزه نفت را فراهم نکرد بلکه به‌نظر می‌رسد هنوز بخش خصوصی اعتماد لازم برای ورود به صنعت نفت، گاز و پتروشیمی را نداشته و باید کارهای مؤثرتری در این زمینه انجام شود.
با این شرایط حضور بخش خصوصی در بخش صادرات نفت، گاز و پتروشیمی حتی در شرایط تحریم نیز در اولویت قرار نگرفت و به‌دلیل فشار ناشی از تحریم‌ها اکنون تفاوتی نمی‌کند که بخش خصوصی یا دولت خواستار جذب سرمایه‌های خارجی برای این حوزه و فعالیت در بخش تجارت این فراورده‌ها یا رشد صادرات باشد چرا که با اعمال تحریم‌ها اکنون فعالیت در این عرصه سخت‌تر شده و نیازمند به‌کارگیری سرمایه و صرف هزینه‌های بیشتری است. این در حالی است که از ابتدای سال گذشته دست‌اندرکاران صنعت نفت با برگزاری نشست‌های مختلف تلاش کردند تا در ظاهر از حضور بخش خصوصی در این صنعت استقبال کنند اما در عمل حمایت واقعی برای سرمایه‌گذاری و فعالیت در این حوزه صورت نگرفت و کارشکنی نظام بانکی برای تأمین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت در این بخش نیز مزید بر علت شد. دیدگاه‌های علی شمس اردکانی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در مورد تنگناهای ورود بخش خصوصی برای فعالیت در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی بیانگر واقعیت‌های دیگری است.
- با وجود تأکید بر حضور بخش خصوصی در صنایع مادر مانند صنعت نفت، گاز و پتروشیمی برای توسعه بیشتر این بخش به‌نظر می‌رسد هنوز بسترهای مناسب فراهم نشده؛ این هدف‌گذاری بیشتر در چه بخش‌هایی محقق شده است؟
به جرأت می‌توان گفت که بهره‌گیری از توانمندی‌های بخش خصوصی در صنایع مختلف به‌ویژه برخی صنایع مانند نفت، گاز و پتروشیمی که تا پیش از این در انحصار شدید دولت قرار داشته راهبرد برون‌رفت از تنگناهای کنونی پیش روی توسعه این بخش است اما به‌رغم همه الزامات اکنون حضور بخش خصوصی در این حوزه بیشتر به بخش تجهیزات منحصر شده که آن هم ناشی از تشدید تحریم‌های اقتصادی و مشکلات تأمین این تجهیزات از طریق شرکت‌های دولتی و تأکید و حمایت وزیر نفت از انجام این فعالیت‌ها توسط بخش غیردولتی بوده است. در واقع تحریم‌ها موجب شده تا تهیه تجهیزات مورد نیاز این صنایع توسط بخش دولتی با موانع تازه‌ای مواجه شود. از سوی دیگر سیستم غلط بودجه‌نویسی موجب شده است تا تخصیص اعتبارات برای سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف به‌ویژه صنعت نفت با مشکل مواجه شود برای توسعه صنعت نفت و گاز نیازمند سالانه 55میلیارد دلار سرمایه‌گذاری هستیم اما متأسفانه در بودجه مقرر شده تنها 14/5درصد از درآمدهای نفتی برای این منظور تخصیص پیدا کند و این پیش‌بینی صورت نگرفته که با کاهش درآمدهای نفتی میزان این سرمایه‌گذاری نیز به همان نسبت کاهش خواهد یافت. اکنون فروش نفت کشورمان در بازارهای بین‌المللی به کمتر از نصف کاهش یافته و این امر کاهش 50درصدی سرمایه‌گذاری در این بخش را به‌دنبال داشته است.
- برای برون رفت از بحران سرمایه‌گذاری و فعال‌تر شدن بخش غیردولتی در صنعت نفت چه رویکردی باید مدنظر قرار گیرد؟
برای رفع این مشکل باید تدبیری می‌اندیشیدیم تا سرمایه‌گذاری در بخش نفت که تأمین‌کننده بودجه سرمایه‌ای برای بقیه بخش‌های اقتصاد ملی است به‌طور جداگانه لحاظ شود؛ یعنی مثلا اعلام می‌شد که سالانه باید 55میلیارد دلار برای توسعه این بخش درنظر گرفته شود. گرچه اکنون این پیش‌بینی صورت گرفته اما تحقق این سرمایه‌گذاری مشروط به فروش و صادرات روزانه دو میلیون و 100هزار بشکه نفت شده که این موضوع عملی نشده است. این امر موجب شده اکنون که به‌دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی فرصتی فراهم شده تا تجهیزات و کالاهای سرمایه‌ای از تولیدکنندگان تجهیزات نفت و گاز در داخل کشور خریداری شود، وزارت نفت سرمایه لازم برای تأمین این تجهیزات از محل تولید داخل را نداشته‌باشد. این در حالی است که تأمین این تجهیزات از محل تولید داخلی در جهت حمایت از صنعتگران کشورمان بوده و کاهش مشکلات تأمین این تجهیزات برای توسعه صنعت نفت را هم به ارمغان می‌آورد. در حقیقت این مشکل در بودجه امسال دولت بیشتر نمایان شده و در سال گذشته که سال حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه‌ایرانی نام گرفته بود نیز دولت برای سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف به‌ویژه بخش انرژی چاره‌ای نیندیشیده بود. این وضعیت اسفبار در حالی شکل گرفته که اهمیت سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف به‌ویژه صنایع زیربنایی نفت، گاز و پتروشیمی برای هیچ‌کس قابل انکار نیست و حساب دو دوتا چهارتاست که رعایت نشده است.
- اما به‌نظر می‌رسد در بخش تأمین تجهیزات صنعت نفت شرایط نسبتا برای فعالیت بخش خصوصی فراهم باشد؛ تا چه حد از این توانمندی استفاده شده است؟
اکنون فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاری در بخش صنایع نفتی است که دستاورد فشارهای اقتصادی 30تا 35 سال اخیر است. در گذشته کسانی که بتوانند تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی را بسازند در کشورمان نداشتیم و مجبور به خرید این تجهیزات از سایر کشورها بودیم. متأسفانه وزارت نفت تا چندی پیش نیز همواره به‌دنبال خرید خارجی این تجهیزات بود اما اکنون به یمن تشدید تحریم‌ها دست‌اندرکاران صنعت نفت ناچار به خرید این تجهیزات از تولیدکنندگان داخلی شده‌اند. برای اینکه از این تولیدکنندگان حمایت شود باید پول حاصل از فروش نفت و گاز در داخل کشور را برای سرمایه‌گذاری در این بخش به‌کار گیریم چرا که در دهه 50روزانه حدود 5/5میلیون بشکه نفت صادر و حدود 300تا 400هزار بشکه نفت در داخل کشور مصرف می‌شد و بر این اساس نظام بودجه نویسی بر مبنای میزان نفت صادراتی و 10تا 15برابر مصرف داخلی بود. اما اکنون پول حاصل از مصرف روزانه 500میلیون مترمکعب گاز و 1/8میلیون بشکه نفت تحویل شده به پالایشگاه‌های داخلی، تبدیل به سرمایه نمی‌شود بلکه برای خاصه خرجی و توزیع نقدی به‌کار گرفته می‌شود این در حالی است که اکنون تحویل روزانه 1/8میلیون بشکه نفت به پالایشگاه‌ها درآمد 200میلیون دلاری را به‌دنبال دارد اما از سرمایه‌گذاری خبری نیست. اصلا کسی ذهن سرمایه‌گذاری حتی در سال حمایت از تولید، کار و سرمایه ایرانی را نداشته‌است.
- به‌نظر می‌رسد بخش خصوصی هنوز اعتماد لازم برای حضور در حوزه نفت را ندارد؛ این موضوع تا چه حد مانع فعالیت فعالان این بخش بوده است؟
بخش خصوصی ضایع شده و سرمایه‌های این بخش از دست رفته است و هر کسی که در پروژه‌های نفت، گاز و نیرو کار کرده هنوز نتوانسته پول خود را دریافت کند. در واقع اصل سرمایه بخش خصوصی از بین رفته است؛ به‌طور مثال تولید‌کننده‌ای چهار سال پیش ترانسفورما را تولید و به وزارت نیرو تحویل داده اما هنوز با وجود چهار برابر شدن قیمت آن قادر به دریافت پول آن نشده است. تضییع سرمایه‌های بخش خصوصی واقعی و تزریق پول به بخش خصوصی دروغین(بخش خصولتی) نتیجه عملکرد مسئولان برای حمایت از توسعه فعالیت بخش غیردولتی در این عرصه بوده است.
- چه رویـکردی برای افـزایـش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و تحقق اهداف برنامه پنجم و سند چشم‌انداز 20ساله باید مدنظر قرار گیرد؟
گرچه کشورمان 12درصد نفت و 17درصد گاز دنیا را با احتساب کامل نبودن اکتشافات در اختیار دارد و به‌احتمال زیاد حدود 22درصد ذخایر گاز دنیا در ایران قرار دارد اما هنوز هم برای سرمایه‌گذاری در این صنایع با مشکل مواجه هستیم. با این شرایط است که رسیدن به اهداف چشم‌انداز 1404از مسیر انرژی میسر می‌شود. اگر از هر بشکه نفت 25دلار در بخش انرژی سرمایه‌گذاری شود، به‌تدریج می‌توان تولید نفت را بالا برد به‌طوری که در 1404به رقم شش میلیون بشکه نفت در روز و تولید 1500میلیون مترمکعب گاز و دو میلیون بشکه میعانات گازی در روزدست یابیم.
- بخش خصوصی تا چه حد به تکالیف خود برای تحقق این اهداف عمل کرده است؟
بخش خصوصی قادر به خلق سرمایه نبوده و اکنون بیش از بخش‌های دیگرنیزدر بخش خصوصی سرمایه‌گذاری نمی‌شود. وقتی بخش انرژی بیش از 15هزار میلیارد تومان به بخش خصوصی بدهکار است و به بخش خصوصی پول داده نمی‌شود، این بخش قادر به عمل به هیچ تکلیفی نیست و به جای سود ضرر هم می‌دهد چون هم پول خرج کرده و هم باید به بانک‌ها خسارت دیرکرد بازپرداخت تسهیلات را بدهد. فعالان بخش خصوصی در حالی اخطار عدم‌بازپرداخت تسهیلات را دریافت می‌کند که از خزانه طلبکارند.
